یاسین

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: «گرفتن ناخن ها مانع بیماری های بزرگ و دشوار می گردد و سیل روزی را روان می دارد.»
امام باقرعلیه السلام فرمودند: «همانا کوتاه کردن ناخن ها به این دلیل است که آنها زیستگاه و استراحتگاه میکروب ها هستند و در آنجا جمع می شود».
و نیز ایشان فرمود ند:«هر کس سوره یس را یک مرتبه در عمرش بخواند خداوند به ازای هر آفریده ای در دنیا و آخرت و در آسمان به ازای هر یک از آنها هزار حسنه می نویسد و معادل آن از او سیّئه محو می گردد و به هیچ فقر و تنگدستی، پیری و سستی، بیماری و رنجوری، جنون و جذام و وسواسی مبتلا نگردد و هیچ درد و بیماریی که بدو ضرر رساند به وی نرسد و خداوند سختی ها، ترس ها و مراتب وحشت از مرگ را برای او تخفیف داده و سبک می گرداند. »
امام صادق علیه السلام فرمودند: «اما کندر گیاهی است که مورد توجه پیامبران بوده و مریم سلام الله علیها از آن بهره ها می جست و دودی سریعتر از آن نیست که به آسمان بالا رود و آن طرد کننده ی شیاطین و دفع نماینده ی آفت ها و بلاها است پس سعی کنید از دستتان نرود.

محمد بن مسلم نقل کرده که امام صادق علیه السلام فرمودند: «عموماً این بیماری های شدید ناشی از غلبه ی صفرا یا جوشش و سوزش خون یا غلبه ی بلغم می باشد پس انسان باید جدّاً مراقب خود باشد پیش از آن که بخشی از این طبایع بر او غالب گردد و او را نابود کند. »
از امام صادق علیه السلام است که فرمودند: «بر هیچ دردی از دردها و بیماری ها نبوده که هفتاد مرتبه سوره حمد را بخوانم مگر آن که آن درد به اذن خداوند منّان آرام گشته است. »
و نیز فرموندد «هر کس بر بیماری هفت مرتبه در گریبانش سوره حمد را بخواند اگر بیماری زایل گشت که مراد حاصل شده و اگر نه باید هفتاد مرتبه بخواند و من در این صورت تضمین کننده سلامتی و بهبودی او هستم. »
امام صادق علیه السلام می فرمایند «شستن سر با گل خطمی در هر جمعه امان از مرض برص و چنون است.»
امام باقرعلیه السلام می فرمایند «خواب اول روز موجب کم عقلی است و خواب قیلوله (نزدیک ظهر) نعمت است و خواب بعد از عصر (غروب) حماقت است و خواب بین نماز مغرب و عشا مانع روزی می شود».

برگرفته از سایت:

 https://hamedan.iqna.ir/

بهداشت مقوله‌ای است که حرف اول را در سلامت جوامع می‌زند که شامل بهداشت فردی، بهداشت اجتماعی، بهداشت روانی، بهداشت محیط،….می باشد که در این مبحث از بهداشت فردی  و اجتماعی سخن می گوییم.

بهداشت فردی عبارت است از؛ نظافت شخصی از نظر پوست بدن، دست‌ها، ناخن‌ها، پاها، موی سر، دندان‌ها، دیگر اعضای بدن، لباس و وسایل شخصی. برای تمیزی پوست بدن، باید همیشه بدن را با آب و صابون شست‌وشو داد تا پوست از وجود چرک و کثافات پاک شود و تازگی و نرمی خود را بازیابد و به وظیفه زیستی خود عمل کند و منظور از بهداشت اجتماعی رعایت کردن نکاتی بهداشتی توسط شخص وقتی که در بطن جامعه و در ارتباط با افراد دیگر جامعه قرار می گیرد، است.

رعایت نکردن اصول بهداشتی چه فردی و جه اجتماعی توسط اشخاص سلامتی آنها را به خطر انداخته و باعث بروز بیماری می شود. حفظ سلامتی و رعایت بهداشت فردی و اجتماعی از اصولی است که هم شرع بر انجام آن تأکید دارد و هم عقل آن را تأیید می کند ولی متأسفانه عده‌ای از افراد از آن غافلند و برای سلامتی دیگران نیز تهدیدی هستند.

خصوصا در این روزها  کرونایی رعایت نکات بهداشتی اهمیت زیادی دارد؛ چراکه براساس تحقیقات به عمل آمده، مهمترین عامل شیوع کرونا، تماس با شیء آلوده می باشد.  و هرچند کرونا ویروس سریع شیوع پیدا می کند ولی به صورت مستمرشستن دستها با آب و صابون آن را از بین می برد. بنابراین رعایت بهداشت توسط اشخاص هم برای خودشان و هم برای دیگر افراد جامعه که با آنها در ارتباط هستند، نقش بسزایی دارد.

فرد با رعایت بهداشت فردی  و اجتماعی چون؛ شستن دست‌ها با صابون، استفاده از دستمال یکبار مصرف هنگام عطسه و سرفه و البته رها نکردن آن در محیط های عمومی، خودداری از دست زدن به چشم و دهان، تماس نداشتن با سطوح اماکن و وسایل نقلیه عمومی،….. می تواند خود را مصون نگه دارد از  اینکه به این بیماری مبتلا شود. همچنین وظیفه ما این است که اگر متأسفانه به این بیماری ویروسی مبتلا شده ایم، از خانه بیرون نرویم تا بقیه را هم مبتلا نکنیم.

وقتی تعدا بیشتری از افراد یک جامعه بهداشت فردی را رعایت کنند به این بیماری مبتلا نمی شوند و آن تعداد اندکی هم که مبتلا می شوند باز هم با رعایت نکات بهداشتی در همان هنگام بیماری و  البته بیرون نیامدن از خانه، هم مانع سرایت بیماری به دیگران می شوند و هم در بهبودی و سلامتی زودتر خود کمک می کنند ولی اگر بر عکس افراد نسبت به رعایت بهداشت چه فردی و چه اجتماعی بی توجه باشند چون ویروس کرونا شیوع بالایی دارد،  به طور چشمگیری تعداد افراد زیادی به این بیماری مبتلا می شوند و مهار و کنترل آن در جامعه سخت می شود و در نتیجه  مدت‌ها باید با این ویروس همنشین باشیم  واین موضوع سلامت جامعه را با خطری جدی رو‌به‌رو می‌کند

نتیجه

 بهترین راه مقابله مردم با شیوع کرونا ماندن در خانه و رعایت بهداشت فردی است و چنانچه هر فرد در جامعه خود را موظف به رعایت بهداشت بداند قطعا تأثیر مستقیمی ‌بر روی بهداشت عمومی خواهد گذاشت و البته کار اساسی که باید انجام شود ترویج فرهنگ رعایت بهداشتی فردی  و نهادینه کردن آن در بطن جامعه است؛ چراکه بسیاری از بیماری‌ها و مشکلات افراد مربوط، به سبک زندگی آنهاست که با اصلاح این سبک و ارائه شیوه‌‌ای صحیح می‌توان از بروز این مشکلات و بیماری‌ها پیشگیری کرد

حیات بشری یکی از بزرگترین نعمتهای خالق هستی است که آن را به انسان ارزانی داشته است.

 زندگی مانند دشت زیبا و سرسبزی است که هر انسانی با گذراندن شب و روز در حال عبور کردن از این مسیر است. تو در این دشت زیبا راه می روی، قدم می زنی، از آواز بلبلان و پرندگان لذت می بری و محو تماشای این زیبایی ها می شوی، در عین حال در تکاپو و حرکت هستی تا مسیر را گم نکرده و به هدف برسی. ولی به ناگاه مرداب لجن زار و سیاهی در دشت زیبای زندگیت هویدا می شود وتو نمی دانی چه کنی. اگر بخواهی به این مسیر ادامه داده و حرکت کنی تو را در کام مرگ فرو می برد و اگر بخواهی بایستی آن هم به گونه ای یعنی مردن؛ یعنی ادامه ندادن زندگی. ولی به ناچار می ایستی اما نه برای همیشه برای لحظه ای برای اینکه چاره ای بیاندیشی. به دنبال کشتی نجات برای عبور از این مسیر تاریک هستی…می دانی کشتی نجاتت(ولایت) کیست و کجاست… لذا به دنبال او به حرکت و تکاپو می افتی تا به هدف برسی.

حال؛ که در حال عبور کردن از این مسیر هستی خوب نگاه کن” این مرداب سیاه اگر چه لجن زار و تاریک است ولی گلهای نیلوفری زیادی را در درون خود پرورش داده است.

روزهای کرونایی هم اگر چه در ظاهر ترسناک و همراه با دلتنگی و تلخی زیادی بود؛ روزهایی که همیشه باید در خانه می ماندی و حتی به بیرون رفتن هم فکر نمی کردی، دقیقه ها و ثانیه ها را می شمردی و بر خلاف همیشه آرزوی تمام شدن آنها را می کردی، صدای گریه کردن و نق زدن بچه ها را تحمل می کردی و به هر وسیله آنها را آرام می کردی و…..ولی باید قبول کنیم، خوبیهایی هم داشت. در مورد این جنگ ویروسی که نه تنها کشور ما بلکه همه ی جهان را به گونه ای درگیر خود کرد، اگر خوب نگاه کنیم غنیمتهای چشم گیری نصیبمان شد؛ غنیمتهایی مانند:

1-تکثیر یاد خدا

با اینکه در این روزهای کرونایی درب مسجدها و حرم های معصومین علیهم السلام و امامزاده ها بسته شد. حتی نماز جمعه هم بر گزار نشد، ولی یاد خداوند مانند رائحه ی خوش بویی همه ی فضای شهرمان را فرا گرفت؛ چراکه مخلوق وقتی با تمام وجود خالق خویش را می خواند؛ که ناتوانی خود را در عمق وجودی خویش درک کرده باشد و ما وقتی ناتوانی خود را آن هم  در برابر یک ویروس میکروسکوپی دیدیم؛ یعنی عمق ناتوانی خود را درک کردیم. با قوه ی عقل فهمیدیم تا خداوند نخواهد برگی از درخت نمی افتد و همه چیز در سیطره ی وجودی اوست در نتیجه او را با تمام وجود خواندیم.

حتی کسانی که از لحاظ اعتقادی ضعیف بودند و درانجام اعمال عبادی خود کوتاهی می کردند، در این ایام کرونایی وقتی گفت و شنودهایی با آنها داشتی؛ مرتب به تو إلتماس دعا می گفتند و ذکر آنها همواره این بود که به خواست خدا این مسأله حل می شود و این ویروس کرونا از بین می رود، به امید خدا دوا و درمان آن پبدا می شود و ….

البته همین یاد خداوند هم باعث شد؛ که قلب و جان آنها آرام گیرد و همه ی آن اظطرابها و ترس ها از وجود مردم رخت بر بندد. اینجاست که مصداق این آیه کاملا برای انسان روشن می شود؛ که

«….أَلا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ؛…با یاد خدا دلها آرامش می یابد.»(رعد، آیه:28.)

انسان هر چیزی را بتواند اختراع کند، هرگز نخواهد توانست جان و روحی مانند آنچه خداوند به انسان داده است یا حتی در رده ی پایین تر آن را ایجاد کند؛ چراکه جان و روح از آن خداوند است و تنها خداوند می تواند روح را خلق کند و بدیهی است که چنین روحی با یاد وذکر او حتی اگر چونان دریای پر تلاطم و طوفان زده ای باشد، آرامش واقعی خود را کسب می کند.

2-تضعیف مستکبران

وقتی کرونا به کشور عزیزمان حمله کرد، به نظر می رسید با وجود آمدن این بیماری و شیوع سریع آن در بین مردم، رفته رفته قدرت ایران کم شود و راه را برای حمله ی استعمار گرانی چون آمریکا و دست نشانده هایش باز کند و یا در نهایت خوش بینانه تر، ایران عزیزمان را مجبور کنند، بار دیگر پای میزمذاکره  و مصالحه با زورگویان غرب برود.

ولی همه ی ما به فرموده ی رهبری، دست قدرت خداوند و معجزه ی الهی او را مثل همیشه دیدیم؛ که چگونه آنها را از اریکه ی قدرت خود پایین کشید و آنها را؛ که نابودی ایران بزرگ را در سر می پروراندند، آنگونه در گرداب توهمات و تخیلات خود فرو برد؛ که در حال حاضر قادر به نجات مردم سرزمین خود هم نیستند به امید روزی که دست قدرت خداوند تمامی این مستکبران و زورگویان را از ریشه قطع کند و این وعده ی الهی محقق شود؛ که خداوند فرمودند:

« وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ ءَامَنُواْ مِنکُمْ وَعَمِلُواْ الصَّلِحَتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِى الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ وَلَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِى ارْتَضَى‏ لَهُمْ وَلَیُبَدِّلَنَّهُم مِّن بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً یَعْبُدُونَنِى لَا یُشْرِکُونَ بِى شَیْئاً وَمَن کَفَرَ بَعْدَ ذَلِکَ فَأُوْلَئِکَ هُمُ الْفَسِقُونَ؛ خدا به کسانی از شما بندگان که به خدا و حجت عصر علیه السلام ایمان آرند و نیکوکار گردند وعده فرموده؛ که در ظهور امام زمان علیه السلام در زمین خلافتشان دهد -چنان که امم صالح پیمبران سلف را جانشین پیشینیان آنها نمود- و دین پسندیده ی آنها را که اسلام واقعی است بر همه ی ادیان تمکین و تسلط عطا کند و به همه ی آنان پس از خوف و اندیشه، ایمنی کامل دهد که مرا به یگانگی، بی هیچ شایبه، شرک و ریا پرستش کنند و بعد از آن هر که کافر شود، پس آنان به حقیقت همان فاسقان تبهکارند.»(نور، آیه:55.)

خداوند در این آیه به گروهی از مسلمانان که دارای این دو ویژگی؛ ایمان و عمل صاح هستند سه وعده می دهد:

1-«استخلاف و حکومت روی زمین

2-نشر آئین حقوق به طور اساسی وریشه دار در همه جا

3-از میان رفتن تمام اسباب خوف و ترس و وحشت و ناامنی.»(مکارم، ناصر، تفسیر نمونه، ج14، ص528.)

بنابراین می توان گفت آمدن ویروس کرونا به حول وقوه ی الهی مقدمه ای برای تحقق وعده ی الهی است و«لَا یُخْلِفُ اللَّهُ وَعْدَهُ وَلَکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لَایَعْلَمُونَ‏؛ و خدا هرگز خلاف وعده نکند و لیکن اکثر مردم آگاه نیستند».(روم، آیه:6.)

3- ترمیم لایه ی اوزون

سالاهای طولانی است که مردم کشور ما و همه ی مردم جهان؛ خصوصا مردم کلان شهرها از آلودگیهایی که در شهرها وجود دارند، رنج می برند و این امر باعث به وجود آمدن بیماریهای گوناگون و حتی مرگ و میر در بین آنها می شود.

ویروس کرونا اگرچه خود بیماری بود؛ که تا حدی متأسفانه در کشور ما مرگ و میر هم به دنبال داشت، اما به خاطر شرایطی که برای پیشگیری از بیماری حاصل شد (اعم از بیرون نیامدن مردم از منزل، اجتماع نکردن مردم کنار هم و …) باعث شد تا حد زیادی از آلودگی هوا کاسته شود و این امر را می توان در شهرهای بزرگی چون تهران  و یا در کشور چین مشاهده کرد.

چون مردم نباید از خانه بیرون می آمدند مگر در حد ضرورت؛ لذا سوخت بنزین و آلودگی که از آن در هوا به وجود می آمد، در حد چشمگیری کاسته شد. از طرف دیگر بسیاری از کارخانه های بزرگ که گازهای سمی عجیب و زیادی تولید می کردند و نه تنها آلودگی هوا، بلکه آلودگی های زیستی را نیز به همراه داشتند، تعطیل شد.

  این تحولات که نتیجه ی آن کم شدن گازهای سمی در جو زمین است، به ترمیم لایه اوزن کمک می کند و همین امر آسمان آبی و زمین پاک را برای ما به ارمغان می آورد و سکونت در زمین را برای ما زیبا و خوشایند می سازد. چنانکه امام صادق علیه السلام می فرمایند:«سکونت جز به سه چیز خوش نباشد؛ هوای پاک، آب گوارای فراوان و زمین نرم و حاصلخیز.»(حرانی، تحف العقول، ص327.)

4-ترویج بهداشت فردی در بین مردم

یکی از ارزانترین و ساده ترین و مهمترین راه های مقابله با ویروس کرونا همان طور که همه می دانیم شستن دستها  و مراقبت بر نظافت شخصی است. در دین اسلام هم، نظافت یکی از نشانه های ایمان است و شخص مؤمن توجه خاصی به نظافت دارد. دستورات الهی در مورد نظافت و بهداشت فردی فراوان است. به خصوص در مورد شستن دستها قبل و بعد از غذا؛ ازجمله

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می فرمایند: «شستن دست پیش از غذا فقر را می برد و بعد از غذا اندوه را برطرف می کند و چشم را سالم می دارد.»(طبرسی، مکارم الاخلاق، ج1، ص263.)

حضرت علی علیه السلام می فرمایند:«شستن دست قبل و بعد از غذا روزی را می افزاید.»( حرانی، تحف العقول، ص91.)

حضرت امام صادق علیه السلام می فرمایند:«شستن دست و روی قبل از خوردن طعام و بعد از آن فقر و تنگدستی را می برد و عمر را می افزاید.»(ترجمه طب النبی و طب الصادق علیهم السلام، ص150.)

با استناد به این روایات و روایتهای فراوان دیگر، می بینیید که یک کار ساده مثل شستن دستها چه برکتها و موهبتهایی رابه دنبال دارد و ورود  ویروس کرونا به کشور موجب شد؛ که این اصل دین خیلی راحت و سریع در بین مردم رواج پیدا کند. حتی کسانی که به نظافت شخصی اهمیت نمی دادند، به اجبار این اصل را رعایت می کردند و بعد از گذشت مدتی دیدیم که برای همه به صورت یک عادت در آمد. اما باید مواظب بود که در این راه تعادل را رعایت کرده و از افراط بپرهیزیم و یادمان باشد به نظافت روح خود نیز اهمیت بدهیم؛ که إن شاألله این ترویج نظافت جسمی، مقدمه ای برای پاکی روح ما شود.

5- تقویت روحیه ی همدلی در بین مردم

وقتی که مردم ما با بلایی چون آمدن ویروس کرونا مواجه شدند، با اینکه برای حفظ جان خود و عزیزانشان باید از افراد دیگر فاصله می گرفتند و حتی دید و بازدیدهای خانوادگی را کم کرده بودند و یا اصلا وجود نداشت و تنها با تماس تلفنی و یا در فضای مجازی صورت می گرفت و از حال یکدیگر جویا می شدند؛ ولی دیدیم که به چه زیبایی، یکپارچگی و یکدلی و اتحاد وتعاون در میان مردم شکل گرفت. با اینکه جسم ها دور بودند ولی روح ها به هم نزدیک شدند.

 در هر استان و هر شهر و روستا و حتی در هر خانه دیدیم؛ که مردم به کمک قشر آسیب دیده رفتند. هرکس بنا بر شرایطش و در حد توانش گوشه ای از کار را در دست گرفت. عده ای به کمک کسانی که به این بیماری مبتلا گشته اند، شتافتند و عده ای دیگر به یاری هم وطنان عزیزمان در بیمارستانها و نقاهتگاه ها؛ که وظیفه ی پرستاری و رسیدگی به بیماران را بر عهده داشتند، رفتند. از طرف دیگر تیم پزشکی کشورمان نیز با هم متحد شده و دست به دست هم دادند تا هرچه بیشتر از شیوع این بیماری جلوگیری کنند و افراد کمتر در کام مرگ فرو روند. خیّرین عزیزمان نیز از لحاظ مالی، پشت و پناه آنها بودند تا هیچ نگرانی در این زمینه عزیزانمان در تیم پزشکی را به خود مشغول نکند و تمام توانشان را در مداوا کردن بیماران قرار دهند.

با اینکه قبل از این هم در بلاهایی چون سیل و زلزله، این همدلی و همیاری ها در بین مردم ما خودش را نشان داده بود، ولی در مسأله ی ویروس کرونا خود را به گونه ای دیگر نشان  داد و در بین مردم قوه ی خاصی به خود گرفت. مردم به گونه ای با بیماران همدلی می کردند، مثل اینکه خود به این بیماری مبتلا شده اند. خواهران ما در گروه های جهادی و بسیج و حوزه علمیه آنچنان مشغول دوخت ماسک، دستکش و لباسهای مخصوص بودند، انگار که عزیزترین کسشانشان، ماسک و دستکش و…ندارد تا از مبتلا شدن به این بیماری مصون بماند.

کرونا باعث شد که همدلی و همیاری بین مردم تقویت شود و این همدلی و همیاری ها نیز برکات و نعمتهای زیادی را هم برای خود افراد و هم برای جامعه به همراه دارد. حضرت علی علیه السلام در مورد برکات دنیوی همیاری کردن  به کمیل می فرمایند:

«ای کمیل، برکت در مال کسی است که زکات دهد و با مؤمنان همیاری کند و صله ارحام به جای آورد.»(حرانی، تحف العقول، ص15.)

 و ازآثار مهم اخروی همیاری هم، این است که پاداش بزرگ و سنگینی برای آن در نظر گرفته شده است. حضرت امام صادق علیه السلام  در این زمینه می فرمایند:

« از شدیدترین اعمال بندگان؛ انصاف کردن، همیاری با برادران دینی و ذکر خداوند در همه حال است.»

همچنین، همدلی و همیاری کردن، باعث ایجاد رابطه صمیمانه تر و دوستانه تر دربین افراد جامعه ما شد و این یعنی اتحادی منسجم تر و در نتیجه کشوری پاینده تر و قوی تر و آبادتر و از همه ی این موارد مهمتر اینکه مردم کشورما را هر چه بیشتر به اسلام ناب محمدی صلی الله علیه و آله وسلم و سبک زندگی اسلام نزدیک کرد؛ چراکه همدلی کردن تمام تخم های کینه و حسد و دشمنی؛ که بزرگ ترین مانع اطاعت خداوند است را در بین مردم از بین می برد و موجب می شود همه ی مردم در دین خداوند و در راه اطاعت خداوند یکی شوند.(ر.ج: محمد باقر مجلسی، آداب معاشرت، ج2، ص138.)

به امید اینکه این همدلی و همراهی در بین مردم و در راه اطاعت از حق، همیشه وجود داشته باشد و کم کم در بین مردم رواج پیدا کند.

و سخن آخر اینکه

می توان زیبا زیست

نه چنان سخت که با عاطفه در گیر شویم  نه چنان بی مفهوم که بمانیم میان  بد و خوب

لحظه ها می گذرد گرم باشیم  پر از فکر و امید، عشق باشیم و سراسر خورشید

مهربانی زبانی است که هم نابینا می بیند و هم ناشنوا می شنود.

از امام صادق علیه السلام نقل شده است که ایشان فرموده اند: عطسه فراوان، شخص را از چند چیز در امان می دارد.

نخستین آن ها جذام، دوم بادهای بدخیمی که در سر و صورت وجود دارد یا به وجود می آید، سوم ایمنی از ریزش آب ریزی از چشم، و چهارم گرفتگی بینی را باز می نماید (مکارم الاخلاق، ج2: 165)، و همچنین به نقل از خدمتکار امام عسگری علیه السلام آمده است که: یک شب پس از میلاد صاحب الزمان (عج)، هنگامی که به حضور ایشان رسیدم و نزد امام عطسه ای کردم، ایشان به من فرمودند: خداوند تو را رحمت کند.

از این دعا شادمان شدم. پس به من فرمودند: آیا به تو درباره ی عطسه، مژده ای دهم؟ عرض کردم: بله سرورم.
ایشان فرمودند: همانا آگاه باش که عطسه نمودن به معنای در امان بودن از مرگ، تا سه روز است. (کمال الدین: 430)

علاوه بر این از امام رضا علیه السلام در باب حکمت عطسه نقل شده است که ایشان فرموده اند: بدان که علت عطسه آن است که خداوند چون به بنده ای نعمتی دهد و آن بنده سپاسگزاری بر آن را فراموش نماید، خداوند بادی بر او چیره می سازد که در تن وی می چرخد و سرانجام از بینی او خارج می گردد و آن شخص، خداوند را بر آن عطسه، سپاس می گوید (با گفتن الحمدالله پس از عطسه) و خداوند متعال این سپاس گفتن را سپاس آن نعمت قرار می دهد. (الفقه المنسوب للامام الرضا: 391؛ دانشنامه احادیث پزشکی، ج1: 337، 3)

https://www.afkarnews.com/