یاسین

زندگى فرزندان آدم علیه السّلام نیز یکى از اسرارآمیزترین راز آفرینش بشمار مى رود؛ زیرا تحلیل زندگى آنها بدون شواهد معتبر، قدرى مشکل به نظر مى رسد. اما آنچه مسلم است ، اولین فرزندان آدم علیه السّلام و حوا، هابیل و قابیل بوده اند.
شرح ماجراى دو فرزند آدم علیه السّلام در قرآن کریم بیان گردیده است .
یکى از مسائل بسیار مهم دیگرى که در آغاز خلقت انسان اتفاق افتاده و مى تواند بسیار سؤ ال برانگیز باشد، چگونگى توالد و تناسل انسانهاى آغازین است .
دراین زمینه روایات متضادى وجود دارد که تحلیل موضوع راپیچیده و مشکل مى سازد؛ و ازدواج فرزندان آدم را در هاله اى از ابهام فرو مى برد.
در روایتی از مولاى بزرگوارمان، امام صادق علیه السّلام که درآن طریقه ازدواج فرزندان آدم علیه السّلام مورد بررسى قرار گرفته آمده است :
زراره گوید، از مولاى بزرگوار، امام صادق علیه السّلام سؤ ال شد که پیدایش ‍ نسل ، از آدم علیه السّلام چگونه بود و نیز کیفیت تولید نسل از ذریه او به چه نحو صورت گرفته است ؟
سپس سؤ ال کننده گفت : گروهى از مردم مى گویند؛ خداى عزوجل به آدم وحى فرمود که دخترانش را به نکاح پسران خود درآورد و این همه مخلوقات، در اصل از ازدواج خواهران و برادران مى باشند! آیا این سخن صحیح است ؟
امام بزرگوار علیه السّلام فرمودند: خدا منزه و مبرا از این گفتار است . کسى که این سخن را مى گوید در واقع به این حقیقت قائل است که خداى عزوجل ، برگزیدگان از مخلوقات و احباب و انبیاء و سفرا و مؤمنین و مؤمنات و مسلمین و مسلمات را از حرام آفریده و قدرت نداشته که خلق را از طریق حلال ایجاد نموده و ایشان را پاک و پاکیزه و طیّب و منزه از هر آلودگى بیافریند….
واى بر این گروهى که اعتقادشان چنین است و چنین سخنى مى گویند. آنها از آنچه که فقهاى حجاز و عراق در آن متفق القول هستند، چقدر بى خبرند.
خداوند تبارک و تعالى، دو هزار سال قبل از آفرینش آدم علیه السّلام به «قلم» امر فرمود و آن بر«لوح محفوظ» جارى شد و حکم تحریم خواهران بر برادران و محرمات دیگر را تا روز قیامت ثبت و ضبط نمود.
سپس امام بزرگوار علیه السّلام به بیان کیفیت پیدایش نسل از جناب آدم علیه السّلام و تکثیر ذریه آنها پرداخته و فرمودند:
براى آدم علیه السّلام هفتاد پشت متولد شد که در هر پشتى ، یک پسر و یک دختر بود. وقتى که هابیل به دست قابیل کشته شد، از وقوع این حادثه ، آدم سخت به جزع آمد و از فراغ هابیل بسیار گریست طورى که پانصد سال توان تماس گرفتن و نزدیکى نمودن با حوا را نداشت .
پس از سپرى شدن این دوران ، با حوا مقاربت نمود. خداوند برخلاف هر بار، تنها «شیث» را به او عنایت فرمود و با وى دومى نبود. اسم شیث«هبه الله» بوده و اولین کسى مى باشد که در زمین به عنوان وصى تعیین گردید. بعد از شیث، خداوند متعال تنها «یافث» را به وى عنایت نمود و با او نیز دومى نبود. وقتى هر دو به سن بلوغ رسیدند خداى عزوجل اراده فرمود با رعایت نمودن آنچه قلم بر لوح محفوظ ثبت و ضبط کرده و نکاح خواهر با برادر را حرام اعلام نموده بود، روز پنجشنبه بعد از عصر، فرشته اى به نام «نزله» به زمین فروفرستاد و به آدم علیه السّلام امر نمود که او را به تزویج شیث درآورد و آدم نیز چنین نمود.
سپس عصر فرداى آن روز، فرشته اى دیگر، به نام «منزله» از بهشت به زمین فرستاد و به آدم علیه السّلام فرمان داد او را به تزویج یافث درآورد و آدم اطاعت نمود.
از ازدواج شیث با حوریه، پسرى واز تزویج یافث باحوریه ای دیگر، دخترى متولد شد وپس از به بلوغ رسیدن این پسر ودختر،خداوند تبارک و تعالى دستور داد دختر یافث با پسر شیث ازدواج کند و پس از این ازدواج ، انبیاء و سفرا از نسل این دو به عرصه وجود آمدند… (علل الشرایع ، ج ۱، ص ۸۱٫)
آدم علیه السّلام که پیامبر زمان خود بوده ، بدون تردید از شیوه ازدواج فرزندان خود آگاهى داشته است ؛ زیرا چنین دستورى از جانب خداوند متعال بر وى وحى مى شده است. بنابراین دور از حقیقت است که خداوندمتعال دستور نامعقولى در زمینه فرزندان آدم علیه السّلام صادر فرموده باشد.
براساس کلام مولاى بزرگوار، امام صادق علیه السّلام دو پسر آدم علیه السّلام با دو حوریه که به امر خداى تعالى در زمین حضور پیدا مى کنند، نسل انسان در روى زمین گسترش مى یابد.
و بدین سان از حاصل این ازدواج ، نسل انسان بر روى زمین گسترش پیدا نمود و انسانها به تدریج روى زمین را پر کردند و چهره زمین را دگرگون نمودند.
منبع: کتاب راز آفرینش از آغاز خلقت تا جهان بعد از مرگ – نویسنده : تقى ژاله فر

از جمله حدیث هاى کاملى که در این باره داریم ، حدیثى است که عیاشى در تفسیر خود از سلیمان بن خالد روایت کرده که گوید:

به امام صادق (ع ) عرض کردم: قربانت گردم مردم (اهل سنت) مى گویند که حضرت آدم دختر خود را به پسرش تزویج کرد؟

حضرت صادق (ع ) فرمود:مردم چنین مى گویند، امّا اى سلیمان ! آیا ندانسته اى که پیغمبرفرمود: اگر من مى دانستم آدم دختر خود را به پسرش تزویج کرده بود، من هم (دخترم ) زینب را به پسرم (قاسم ) مى دادم و از آیین آدم پیروى مى کردم.

سلیمان گوید: گفتم قربانت گردم ! مردم مى گویند سبب این که قابیل هابیل را کشت ، آن بود که به خواهرش رشک برد.

امام فرمود:اى سلیمان چگونه این حرف را مى زنى . آیا شرم ندارى که چنین سخنى را درباره پیغمبر خداآدم مى گویى ؟

عرض کردم :پس علت قتل هابیل به دست قابیل چه بود؟

حضرت فرمود:درباره وصیّت بود.

آن گاه ادامه داده فرمود:اى سلیمان ! خداى تبارک و تعالى به آدم وحى فرمود که وصیّت و اسم اعظم را به هابیل بسپارد با این که قابیل از او بزرگ تر بود.

قابیل که از موضوع مطّلع شد، غضبناک گشت و گفت : من سزاوارتر به وصیت بودم و از اینرو آدم بر طبق فرمان الهى به آن دو دستور داد تا قربانى کنند، و چون به درگاه خداوند قربانى بردند، قربانى هابیل قبول شد، ولى از قابیل پذیرفته نگشت .
همین ماجرا سبب شد که قابیل بر وى رشک برد و او را به قتل برساند.…

ما اصولی را اینجا مطرح می کنیم که نتیجه اش اعراض از بعضی ظواهر روایت است یعنی باید ظاهر روایت را به نحو دیگری فهمید .
۱- پیامبر اکرم ص ازدواج فرزندان آدم ع را رد فرمودند چه اینکه این ازدواج منافر فطرت انسان است و خدا به امر منافر فطرت امر نمی کند .
۲- ازدواج با فرشتگاه ممتنع است چون فرشتگان موجوداتی هستند که جنبه جسمانی نظیر انسان ندارند لذا ما همان کلمه حوری را می پذیریم و آن را حمل بر زن زیبای غیر عادی می کنیم .
۳- از دواج با اجنه نیز با فطرت الهی انسان سازگار نیست چه اینکه انسان و جن دو موجود متفاوتند و از لحاظ خلقت اختلاف دارند . دیگر اینکه در ازدواج نتیجه و مولود تابع جنس اخس است و این معنایش غلبه بعد جنی فرزند قابیل بر خواص انسی آن است که حتی در جسم او این غلبه محسوس خواهد بود . لذا در فرزندان آدم ع این خصلت استمرار یافته و باقی می ماند واین با حکمت الهی سازگار نیست لذا می توان زن قابیل را باز زنی مخلوق و غیر عادی اما متناسب با ویژگیهای خودش دانست که فرمود : الخبیثات للخبیثین
۴- همه مید انیم که انبیاء الهی به اذن الله قدرت خلق داشته اند (*)و در همین روایت شریف هم بحث خلقت مطرح است و چون هیچ امر الهی بدون سبب نمی شود می توان این خلقت را به خود حضرت آدم ع نسبت داد فلذا می توان پذیرفت که همسران فرزندان حضرت آدم ع همه مخلوق اراده الهی حضرت آدم ع باشند اما بواسطه استبعاد مخاطبان ائمه ع ایشان از بیان واقع امر پرهیز می کرده و با بیانی قابل فهم مطلب را القا می فرموده اند . ضمن اینکه در این روایت هیچ سخنی از همسران دختران حضرت آدم ع به میان نیامده درحالیکه نیاز به همسر در زن و مرد یکسان است .
این دلیل یعنی مخلوق اراده آدم ع بودن همسران فرزندان ایشان مصداق وجود مقتضی و فقدان مانع است و آنرا بهترین راه حل می توان به حساب آورد.
برگرفته ازخبرنامه آرمان مهدویت

امام صادق علیه السلام در ضمن یک روایت بزرگ در علائم پیش از فرا رسیدن دولت حقه می فرمایند: …و هر گاه دیدی شراب علناً فروخته می شود و کسی مانع آن نمی شود…و هرگاه دیدی آلات موسیقی آشکار شود از کنار آن می گذرند و هیچکس از آن ممانعت نمی کند و بر منع آن کسی جرأت نمی کند…و هر گاه دیدی مردم به قول زور (خوانندگی مطرب و غناء) میل و رغبت پیدا کنند… و هرگاه دیدی استماع قرآن سنگین شود برای مردم و استماع سخنان باطل آسان… و هرگاه دیدی قساوت، قلبهای مردم را گرفته و اشک چشم آنان خشک شده و ذکر خداوند بر آنان ثقیل است… و هرگاه دیدی در حرمین شریفین کارهایی می شود که خداوند آن را دوست ندارد هیچ مانعی جلوی کار آنها را نمی گیرد و احدی بین آنها و اعمال قبیح شان حائل نمی شود… و هرگاه دیدی ابزارآلات موسیقی (حتی) در حرمین ظاهر شود…در چنین زمانی از این اعمال برحذر باش و از خداوند عزوجل طلب نجات کن. (کافی، ج۸، ص ۳۶)

نیکو دانستن موسیقی در آخر الزمان

بلاشک ما در دوران آخرالزمان به سر می بریم که در روایات وارده از سوی ائمه علیهم السلام، برخی از مهمترین حوادث آن پیش بینی شده است. همچنین در روایات بسیاری، وضعیت فساد و‌ اعمال منکری که مردم آخر الزمان انجام می دهند، تشریح شده است.

در آخرالزمان حق و باطل کاملاً مخلوط می شود. معروف، منکر و منکر، معروف می شود. ارزشها، ضد ارزش و ضد ارزشها، ارزش می شود. مرد، با ایمان از خانه خارج می شود و کافر به خانه باز می گردد. فساد وارد خانه ها می شود. وضع اخلاقی و اعتقادی مردم بسیار دگرگون می شود و… .

یکی از مواردی که در روایات ما در زمره منکرات آخرالزمان بر شمرده شده، ترویج و گسترش بیش از حد موسیقی آلات نوازندگی است، بطوری که علناً در اماکن مختلف صدای این موسیقی بلند می شود. حتی در حرمین شریفین مکه و مدینه هم این آلات ورود پیدا کرده و صدای موسیقی بصورت علنی بگوش می رسد. ولی افسوس اینجاست که طبق روایات، مدعیان مسلمانی این آهنگ ها را می شنوند، ولی همگی دم فرو بسته و هیچیک به آن اعتراض نمی کند. هر یک بهانه و توجیهی می تراشند. در واقع کسی جرأت نمی کند به آن اعتراض کند. عده ای آن را اصلاً منکر نمی دانند که بخواهند اعتراض کنند. بلکه تشویق به ترویج آن می کنند. عده ای هم موسیقی آلات نوازندگی را منکر می دانند، ولی بی تفاوت هستند. عدۀ قلیلی هم که نهی از آن می کنند، از آنها پذیرفته نمی شود و در برابر آنها با جسارت از این عمل منکر دفاع می شود. حتی به او توصیه می شود که امر به معروف و نهی از منکر نکند و بیاید از شنیدن این موسیقی ها، لذّت ببرد.

نتیجۀ این روند، این می شود که موسیقی روز به روز در سطح وسیع تری گسترش پیدا کند و دجّال مکّار شیطان صفت، با استفاده از موسیقی، مردم بیچاره را هر روز از دین گریزان کرده و به سمت خود و اهداف خود خواهد کشاند.

اینکه در روایات آمده است که در آخرالزمان، معروف، منکر و منکر، معروف می شود در مورد آلات موسیقی هم صدق می کند. زیرا این آلات، نزد مسلمانان و علمای گذشتۀ شیعه، مطلقاً جزو منکرات بدیهی بشمار می رفت. همانطور که از روایات نیز چنین استفاده می شود. ولی در دوران ما، نه تنها موسیقی آلات نوازندگی، منکر محسوب نمی شود، بلکه داشتن این آلات و تعلیم و یادگیری و توانایی در نواختی این آلات یک افتخار و به زبان امروز یک کلاس و پرستیژ بحساب می آید. بخلاف زمانهای سابق که اگر کسی اهل آلات موسیقی بود، بین مردم سرافکنده بود و انسانِ هرزه بشمار می رفت. او را یک فرد لااُبالی و گناهکار می دانستند. البته سکوت و یا فتوای برخی از علماء مبنی بر جواز برخی از انواع نواختن، مزید بر علت شده است.

بله در آخر الزمان، استماع قرآن برای مردم ثقیل و استماع لهویات، نشاط آور می شود. قرائت قرآن را هم با آلات موسیقی و لحن غنائی در هم می آمیزند. دیگر کسی به آلات موسیقی با دید منکر نگاه نمی کند. بلکه به امر پسندیده ای تبدیل می شود. همانطور که در روایت هم داریم:‌ (وَ یَسْتَحْسِنُونَ الْکُوبَهَ وَ الْمَعَازِف)‏[۱] یعنی آلات نوازندگی را نیکو و خوب می شمرند. بطور رسمی کلاسهای آموزش برای آن می گذارند. بسیاری از پدران و مادران با اشتیاق برای اینکه فرزندانشان از دیگران عقب نباشند، آنها را به کلاسهای موسیقی می برند. تبلیغات وسیعی صورت می گیرد و موسیقی را از لوازم زندگی می دانند.

نیکو و خوب دانستن موسیقی در همه ابعاد آن صورت می گیرد. موسیقی را به منظور ترویج دین جایز و نیکو می دانند. موسیقی را در میادین رزم و نبرد، خوب و نیکو و بدون اشکال می دانند. برای درمان بیماری ها، موسیقی را خوب و نیکو می دانند. برای رهایی از اضطراب و استرس و افسردگی، موسیقی را خوب و نیکو می دانند. برای تربیت کودکان، موسیقی را خوب و نیکو می دانند. برای افزایش راندمان کار و برای دهها موضوع دیگر که دائماً تبلیغ می کنند، موسیقی را خوب و نیکو می دانند و سفارش به گوش دادن موسیقی می کنند.

کار تا جایی پیش می رود که در همه زمانها و همه مکانها و همه اشخاص را در معرض این منکر قرار می دهند. بچه قبل از اینکه بدنیا بیاید، مادرش با توصیه پزشکان مواجه می شود که یک موسیقی ملایم گوش بدهد،‌ چون هم برای خودش خوب است و هم برای جنین او. وقتی هم بدنیا می آید با موسیقی می خواهند او را آرام کنند. جشن تولدش با موسیقی همراه است. بزرگتر می شود برنامه های کودک رسانه ها که از ابتدا تا انتهایش موسیقی دارد. بزرگتر می شود به جامعه می آید در همه جا این موسیقی او را رها نمی کند. در مهد کودک و مدرسه، موسیقی او را رها نمی کند. ازدواج می کند بدون موسیقی نمی شود. در مجالس شادی و عزا، در وسایل نقلیه عمومی و خصوصی. در محل کار و حتی متأسفانه در مراکز مربوط به دین این منکر نفوذ پیدا می کند. وقتی هم کهنسال شد، در آسایشگاه سالمندان برای او موسیقی می گذارند تا افسردگی نگیرد و حواس او را از یاد آوری مشکلات زندگی سابقش پرت کنند.

به همین ترتیب به بهانه های مختلف تا آخر عمر با موسیقی همراه می شود. حتی پس از مرگ هم، موسیقی او را رها نمی کند. در تشییع جنازۀ او، گروه موزیک آورده می شود تا مارش عزا بزنند. در قبرستان هم، نوازنده ای می آورند تا با فلوت زدن، موجبات شادی روح آن مرحوم و تسلی خاطر بازماندگان فراهم شود!!!

[۱] تفسیر القمی، ج‏۲، ص: ۳۰۳
بر گرفته از سایت آنتی موزیک

سؤال ۴۵۴٫ سلام من ۵ سال پیش موسیقی را آموزش می دیدم و سه تار می‌نواختم، الان در خانه سه تار دارم، اما از حرام بودن موسیقی تقریبا مطمئن هستم و می‌دانم وجود ساز در خانه مسأله دارد، می‌خواهم بدانم می توانم آن را بفروشم و پولی که از فروش آن بدست می آید حرام است؟ راهنمایی کنید که چه کار کنم؟

جواب) خرید و فروش آلات لهو مثل تار و ساز حرام و باطل است، و پولى که از آن به دست آید مالک نمى شوید لذا تصرف در آن پول بدون رضایت صاحب پول حرام است. بنابر احتیاط واجب باید سه تار را از بین ببرید مثل اینکه آن را بشکنید یا بسوزانید. (استفتاء/۱۳۱۵۲) (منهاج ۳/م ۸و۹) (رساله/۲۰۹۵)

سؤال ۴۵۵٫ آیا در مراسم عروسی که به مسائل دینی زیاد اهمیت داده نمی شود می توان فقط به عنوان یک مهمان نشست؟ در صورتی که نباید بنشینم و یا شرکت نکنم مورد ناراحتی اقوام میشوم چه کار کنم؟

جواب) ناراحتى اقوام موجب حلال شدن محرمات نمى شود بنابر این اگر جهات شرعی رعایت نشود، مثل استفاده از موسیقی یا خواندن زن ها یا اختلاط مرد و زن و امثال این امور، جایز نیست. (استفتاء/۱۳۱۹۷) (منهاج ۳/م ۸و۹)

سؤال ۴۵۷٫ آیا شنیدن موسیقی که ملایم یا غمگین است یعنی مناسب مجالس لهو و لعب نیست حرام است یا نه؟

جواب) استماع موسیقی که با آلات لهو مثل تار و پیانو و سنتور نواخته می‌شود، در صورتی‌که مناسب با مجالس لهو و لعب باشد حرام است و اگر مناسب با مجالس لهو و لعب نباشد اشکال ندارد، و استماع آنچه که با آلات مشترکه نواخته می‌شود، در صورتی‌که مناسب با مجالس لهو و لعب باشد جایز نیست، ولی اگر صدای موسیقی بدون اختیار به گوش برسد مانعی ندارد. (استفتاء/۵۳۵)

سؤال ۴۵۸٫ رفتن به کلاس آموزش آلات موسیقی مثل سنتور و یادگیری آن چه حکمی دارد؟

جواب) استفاده از آلات موسیقی مثل سنتور و خرید و فروش آن و یاد گیری آن جایز نیست . (استفتاء/۲۴۶)

سؤال ۴۵۹٫ حکم خرید و فروش ساز های موسیقی سنتی و همچنین نواختن آن را برای استفاده شخصی بیان فرمایید ، البته در صورتی که مورد استفاده در مجالس لهو و لعب نباشد.

جواب) خرید و فروش آن حرام و باطل است، و همچنین نواختن آن ولو براى استفاده شخصى حرام است و از گناهان کبیره مى باشد ولو مورد استفاده در مجلس لهو و لعب نباشد، آلات موسیقى حتى سنتى، آلات مختصه به لهو است و اشتغال به آن، اشتغال به ملاهى است، و بنابر احتیاط واجب خرید و فروش سازهای کوچک که برای بازی بچه ها است، جایز نمی باشد. (استفتاء/۸۵۳) (رساله/م ۲۰۹۵)

سؤال ۴۶۱٫ حکم شرعی غنا چیست؟

جواب) هر صدایى که مناسب با مجالس لهو و لعب باشد حرام است. (استفتاء/ ۱۶۶) (منهاج ۳/م ۱۷)

سؤال ۴۶۲٫ آیا چهچه زدن در مداحی یا قرائت قران یا اذان و هرچیز دیگر اشکال دارد؟ اگر تفصیلی دارد لطفا بیان کنید.

جواب) اگر غناء نشود و به حد غناء نرسد اشکال ندارد . (استفتاء/ ۲۹۱) (منهاج ۳/م ۱۷)

سؤال ۴۶۸٫ وظیفه مکلّف در مواجهه با «غنای مشکوک» چیست؟

جواب) غنا اگر بنحو لهو و باطل باشد حرام است یعنی به کیفیّت لهوی باشد و ملاک در تشخیص کیفیّت لهوی صدق عرفی است و در صورتی که شک داشته باشید که آیا کیفیت لهوی است یا نه حرام نیست اما موسیقی که با آلات موسیقی نواخته می‌شود اگر چه لهوی نباشد بنابر احتیاط واجب حرام است. (استفتاء/۱۸۱۶۱) (منهاج ۳/ملحق به م ۱۷)

سؤال ۴۶۹٫ در بعضی مجالس عروسی موسیقی تند پخش می‌شود، حکم شرکت در این مجالس چیست و اگر بعد از حضور ما موسیقی شروع شود می توان مجلس را ترک کرد و توهین به صاحب مجلس نیست؟

جواب) در صورتی که موسیقی مناسب با مجالس لهو و لعب است شرکت کردن در آن مجلس جائز نمی‌باشد و در مفروض سؤال در صورتی که احتمال تأثیر می دهید باید نهی کنید و در ادامه آن مجلس را ترک نمائید. (استفتاء/۱۰۹۰۷) (منهاج ۳/م ۱۷)

سؤال ۴۷۰٫ آیا گرفتن جشن عروسی بدون حضور مرد حتی داماد چه حکمی دارد؟

جواب) اگر خلاف شرعی صورت نگیرد مثل رقص و استفاده از آلات موسیقی مانند: دفّ یا نوارهای مبتذل مانعی ندارد. (استفتاء/۱۷۹۳۲) (منهاج ۳/۱۷)
بر گرفته از سایت آنتی موزیک

می گویند: آزمایش کرده اند وقتی در کارگاه ها موسیقی پخش می شود راندمان کار کارگران بیشتر می شود . این پدیده را چگونه با تحریم موسیقی می توان توجیه کرد؟

پاسخ: بالا بردن راندمان کار مسئله بسیار مهم و با ارزشی است که باید به آن اهمیّت داده شود. کسی هم منکر این نیست که باید راندمان کار بالا باشد. ولی هدف هیچ موقع وسیله را توجیه نمی کند که به فرض برای رسیدن به راندمان بیشتر، از هر راهی که شده اقدام شود و لو به از دست دادن سلامت روح و روان کارگران باشد. پیشرفت در زمینه اقتصاد و افزایش تولید کارخانه ها گرچه امر مطلوبی است، ولی حفظ شان و کرامت انسانی افراد و حفظ سلامت روح و روان آنها از اهمیّت بیشتری برخوردار است. در برابر پایمال شدن کرامت و شان یک انسان هیچ عمل دیگری مطلوب نیست. با استفاده از موسیقی گرچه ممکن است راندمان کار بالا رود، ولی در برابرِ آنچه که به این واسطه از دست می دهیم، این راندمان بالا هیچ وجهی ندارد.

اصولاً باید سوال کرد، کارگر به چه عنوان استخدام شده است؟ انسان یا چیزی غیر از آن؟ اگر به عناوین دیگر، به غیر از انسان استخدام شده و می خواهند فقط از او کار بکشند، در آن حرفی نیست، استفاده از موسیقی راه مناسبی است، چون تجربه نیز نشان داده است که موسیقی در غیر انسان چه تاثیری دارد. تاثیر موسیقی بر روی سیستم بیولوژیک و عصبی امری نیست که بتوان آن را انکار کرد. این تاثیر حتی در حیوانات هم رویت شده است. مثلاً “در باغ وحش گلاسکو یک ارکستر اسکاتلندی یک برنامۀ موسیقی برای حیوانات اجرا کرد. تقریباً اواخر این برنامه سه شیر فرار کردند که یکی از آنها دستش شکست. زرافه ها از شدت هیجان غذا نخوردند و طوطی های سخنگو به نوازندگان با حالت غضب فحش می دادند.”[۱]

آواز حُدی که در قدیم، عرب ها برای شتر با لحن خاص می خواندند، نمونۀ دیگر آن است. با این آواز، شتران به وجد و طرب می آمده و با سرعت تمام طی طریق می کردند. در بعضی موارد هم از فرط خستگی جان می دادند.

افزایش شیر گاو با موسیقی نیز معروف است. ولی تأثیرات منفی این کار معمولاً کمتر گفته می شود. به یک نمونه از اعترافات در زمینۀ پخش موسیقی برای گاوها دقت کنید:

“امروزه در بعضی از دامداری ها از موسیقی استفاده می کنند و برای گاوها آهنگ های مخصوص می نوازند و ثابت شده است که موسیقی هفده درصد شیر آنها را زیادتر می کند. یکی از دوستان من که به آمریکا رفته بود همین مطلب را تایید کرد که در سالن های نگهداری گاوها بلندگوهای متعدد موسیقی دیدم. ولی استادمان که پیش او در رشتۀ دامداری تحصیل می کردیم، می گفت: شیر زیادتر گاوها، خواص شیر اولی و اصلی را ندارد. بدلیل این که آزمایش شده که این شیر از شیر طبیعی رقیق تر است. زیرا موسیقی در حیوانات هیجان ایجاد می کند و این هیجان، نظم طبیعی بدن آنها را به هم می زند و سرعت آن را زیاد می کند.”[۲]

البته قابل ذکر است اینکه گفته می شود موسیقی باعث افزایش راندمان کار می شود، اولاً باید دانست در مورد کارهایی ممکن است اتفاق بیفتد که حرکات غیر فکری دارند و نیاز به تمرکز حواس ندارند، مثل پوست کندن سیب زمینی یا جا به جا کردن کالا در مسیری ثابت. در این موارد، وقتی اشخاص موسیقی می شنوند، ‌با تند شدن ریتم، سرعت کار آنها بالا می رود. ولی در کارهای فکری که حواس جمع می طلبد، موسیقی به هیچ وجه کارایی ندارد. چون تمرکز عقل را از بین می برد و باعث تشویش خاطر می شود و چنانچه از موسیقی استفاده شود، هرچه ریتم موسیقی تندتر شود، میزان خطا هم بالا می رود و از راندمان کار می کاهد. به همین خاطر هیچ گاه مسابقات شطرنج با موسیقی همراه نمی شود. چرا؟

در کتاب موسیقی و ذهن چنین آمده:

“هرچند برخی از صاحب نظران برآنند که قابلیت آنان برای آموختن توسط موسیقی زمینه ای افزایش می یابد، اما شواهدی وجود دارد که موسیقی از تمرکز عمیق جلوگیری می کند. همان گونه که زاکر کاندل خاطرنشان می کند مسابقات شطرنج هرگز با موسیقی همراه نمی شوند و در حالی که افرادی که سیب زمینی پوست می کَنند ممکن است با کار خود آواز بخوانند اما دانشمندان و پژوهشگران به ندرت چنین می کنند.”[۳]

از تاثیر منفی موسیقی بر جانداران هم که صرف نظر کنیم، اما باید به این سوال پاسخ داد که آیا این حیوانات در فکرشان این بوده که راندمان کارشان را بالا ببرند و احساس وظیفه در قبال مسوولیّت خود می کرده اند؟ یا اینکه اصلاً درک و شعور آنها نقشی در آن نداشته است که تشخیص دهند چه انجام می دهند؟ و تنها یک سری تحریکاتی بوده که ناخودآگاه امواج موسیقی دراعصاب آنها ایجاد کرده است؟

پاسخش روشن است و مسلّم اینکه تاثیر صدای موسیقی روی مخاطب بدون اختیار و ناخودآگاه است. اگر چنانچه کارگر به نام انسان استخدام شده است، روش افزایش کارائی او نیز باید انسانی باشد، به طوری که جلوی درک و شعور او را نگیرد. بگونه ای باشد که خود او با اراده خویش بخواهد کارایی اش را افزایش دهد. عقل انسان اقتضاء می کند که در همه حالات شان و کرامت انسانی کارگر حفظ شود و کارهای او نیز با در نظر گرفتن این شان و کرامت باشد.

اینگونه به کار گرفتن نیروی انسانی، یک نوع برده داری مدرن خواهد بود. در دوران برده داری سابق، کارگران بیچاره را با ضربات شلاق وا می داشتند که بیشتر کار کنند. امروز هم همانگونه عمل می کنند. تنها نوع شلاق عوض شده. اگر آن روز تازیانه بر جسم می زدند که بیشتر کار کنند، امروز تازیانه بر مغز و اعصاب می خواهند بزنند، تا محصول کارخانجات صنعتی را زیادتر کنند. اینها محترمانه شلاق می خورند به نام نشاط و غذای روح و آرامش روان و … . به شکلی هم که متوجه نشوند چه ضرباتی بر روح آنان وارد می شود.

دغدغۀ بالا بردن راندمان کار عللی می تواند داشته باشد. یکی از آنها از زیر کار فرار کردن و کم کاری افراد و دیگری تمایل کارفرما به تولید بیشتر با استفاده از همان تعداد نیرو و امکانات. در این فرض دوم با وجود این که افراد وظیفۀ خود را به طور کامل به اتمام می رسانند و هیچگونه کم کاری از خود نشان نمی دهند، اما باز کارفرما می خواهد با همان کارگران و در همان ساعت مشخص راندمان را بالاتر برد.

ببینیم بالا بردن راندمان کار با کمک موسیقی در این دو فرض چگونه است.

در فرض دوم گرچه استفاده از موسیقی در محیط کار، موقتاً سرعت کار را زیاد

می کند، اما باعث از پای افتادن و تحلیل قوای کارگران خواهد شد. استمرار این روند مانع از این می شود که آنها برای ادامۀ کار، حتی نیرویی به اندازۀ معمول داشته باشند. اصرار در ادامۀ کار نتیجه اش تحلیل عضلات و ماهیچه های آنهاست. زیرا خود صدای موسیقی تامین کنندۀ انرژی برای کار بیشتر نیست. تنها تحریک کنندۀ اعصاب است. پس وقتی سرعت کار با تحریک موسیقی افزایش یابد، انرژی بیشتر برای کار بیشتر از کجا می آید؟

این انرژی از ذخیرۀ بدن دریافت می شود. فرد باید بیشتر انرژی ذخیره شده در بدنش را صرف کند. انرژی بدن را اگر ثابت فرض کنیم، شخص برای انجام یک کار به اندازۀ ثابت انرژی دارد. وقتی سرعت کار بیشتر شود، این انرژی زودتر تمام می شود و خستگی به او روی می آورد و در نتیجه باید زودتر از کار دست بردارد. ولی در واقعیت خارجی او نمی تواند زودتر دست بردارد. او باید در زمانی ثابت کار کند و به خاطر این که انرژی ثابتش را در مدت کمتری مصرف کرده است در مابقی زمان با ضعف نیرو مواجه می شود که لازمه اش این است که یا از سرعت کار بکاهد یا از عضلات خود. وقتی این شرایط را با هم در نظر بگیریم و راندمان کار را با توجه به آن حساب کنیم، راندمان تغییری نمی کند. بلکه با احتساب ضرر و زیانی که به جسم و اعصاب و روان کارگر وارد شده، راندمان کار پایین تر هم خواهد بود.

همانطور که پخش موسیقی در کارخانه به نفع کارخانه دار و به ضرر کارگر است، در مواردی هم به نفع فروشنده و به ضرر مشتری تمام می شود:”پخش موسیقی تند باعث می شود تا مشتریان رستورانها غذای خود را سریعتر میل کنند و در نتیجه مشتریان جدید زودتر بتوانند از فضای رستوران بهره ببرند. این تحقیق در سال ۱۹۸۶ بوسیلۀ گاردنر و همکارانش صورت گرفته است.

نمونۀ دیگر: میلی من در سال ۱۹۸۶ به این نتیجه رسید که اگر در یک سوپر مارکت موسیقی ملایم پخش شود، مشتریان آن ۳۸ درصد بیشتر پول خرج می کنند.”[۴]

در تاریخ حکایتی نقل شده که با این بحث مناسبت دارد:”معروف است که فردی به نام ابوبکر محمد ابن داود الدینوری معروف به رقّی گفت: من در بادیه بودم، به نزد قبیله ای از قبایل عرب رفتم. مردی از آنها مرا مهمان کرد. داخل چادر شدم. دیدم یک غلام سیاه پوست با غل و زنجیر بسته شده و چند شتر هم جلوی چادر روی زمین افتاده و مرده اند. فقط یک شتر زنده بود که آن هم در حال جان کندن بود. غلام مرا صدا زد و گفت: تو مهمان هستی و تو می توانی شفاعت مرا پیش مولایم بکنی. چون او شفاعت میهمان را رد نمی کند. وقتی غذا را حاضر کردند، من از خوردن امتناع کردم. گفتم تا این غلام را آزاد نکنی، من لب به غذا نمی زنم. مرد میزبان گفت: این غلام مرا بیچاره و فقیر کرد. تمام مالم را از بین برد. گفتم: چرا؟ گفت: این غلام صوت خیلی زیبایی دارد. او را فرستاده بودم شهری تا باری را بیاورد. بارهای سنگینی را بر این شتران سوار کرده و برای شتران حدی خوانده بود. تا این که مسیر سه شبانه روز را در یک شب طی کرده و به اینجا رسیدند. وقتی به اینجا رسیدند، شتران همگی مردند. مگر این یک شتر. اما تو مهمان هستی و من به خاطر اکرام تو، او را آزاد کردم.”

راه صحیحی که می تواند با عنایت به این مسائل، افزایش راندمان کارگران را کمک کند، این است که روحیه تعهّد و وظیفه شناسی آنها را تقویت کنند تا کارگر در قبال مسوولیّتی که دارد وجدان کاری خود را نشان دهد و تا جائی که امکان دارد تلاش خود را برای بهبود وضع تولید انجام دهد و از کم کاری بپرهیزد. اگر از این طریق پیش برویم، دیگر لازم نیست که متوسل به راههائی شویم که کارگران را جبراً و بدون اراده با تاثیر قهری و ناخودآگاه موسیقی بر سیستم اعصاب و روانشان وادار به افزایش سرعت کار کنند. کارگران خود باید با اراده آگاهانه و انتخاب صحیح و بدون اینکه دخل و تصرّفی در ادراکشان صورت گرفته باشد، با ایجاد و تقویت روحیه تعهّد و وجدان کاری، راندمان را بالا ببرند .

[۱] موسیقی از نظر دین و دانش ص ۲۳

[۲] موسیقی از نظر دین و دانش ص ۲۳

[۳] موسیقی و ذهن ، ص ۱۸۵

[۴] نشریۀ ابرار
برگرفته از سایت آنتی موزیک

معیار حرمت موسیقى‌

۶۳۰۹- آیا معیار حرمت موسیقى فقط مطرب و لهوى بودن آن است یا این که میزان تحریک و تهییج آن هم تأثیر دارد؟ و اگر باعث حزن و گریه شنونده شود، چه حکمى دارد؟

ج. مطرب بودن قیدى است که در غنا مطرح است نه در موسیقى و اصل اطراب شأنى، معیار حرمت است و نیز هر تحریک و تهییجى که سبب فرح یا حزن شود اما در موسیقى تلهّى (نواختن موسیقى لهوى) با آلات معدّه‌ى (دستگاه‌ها و ابزار ویژه‌ى موسیقى) مطلقاً جایز نیست، بلکه استعمال آن‌ها در غیر لهو هم بنابر احتیاط واجب جایز نیست.

۶۳۱۰- ۱) کدام موسیقى حرام است و آیا گوش دادن به آن براى رفع خستگى ناشى از کار یا افسردگى و مانند آن اشکال دارد؟

ج. آنچه مطرب است، از حیث غناى حرام است و از حیث لهو با آلات موسیقى، پس مطلقاً حرام است و اگر استعمال آن‌ها در غیر لهو باشد، بنابر احتیاط جایز نیست.

۲) رقص و آواز در مجالس عروسى که زن‌ها و مردها جدا باشند، آیا اشکال دارد؟

ج. رقص خلاف احتیاط است، آواز هم به غنا و غیر غنا منقسم مى‌شود که در صورت غنایى بودن حرام مى‌باشد.

مجالس لهو و لعب‌

۶۳۱۲- منظور از مجالس لهو و لعب چه مى‌باشد؟

ج. مجالس لهو و لعب، مجالسى است که مناسبت با مجالس اهل فسق و گناه دارد.

تفاوت موسیقى و ترانه سنتى و غیر سنتى‌

۶۳۱۳- آیا فرقى بین موسیقى سنّتى و غیر سنّتى، ترانه به زبان محلى و یا زبان‌هاى دیگر و استفاده از نوار ضبط شده آن وجود دارد؟ خریدوفروش این گونه نوارها چگونه است؟

ج. در حرمت موسیقى تفاوتى بین سنتى و غیر سنتى آن وجود ندارد و در صورت حرمت اصل موسیقى، خریدوفروش نوارهاى آن نیز حرام است.

آثار روحى موسیقى‌

۶۳۱۴- گوش کردن موسیقى باعث چه تحولاتى در روح انسان مى‌شود؟ آیا حکم موسیقى تابع این امور است؟

ج. گوش دادن موسیقى آثار منفى فراوانى در روح انسان دارد، ولى حکم شرعى آن دایر مدار آن آثار نیست.

رابطه علم موسیقى با حکم فقهى آن‌

۶۳۱۵- هنر موسیقى، مبتنى بر اصول و قواعد علمى و تاریخى است، چرا افراد دین‌دار آشنا با موسیقى، مرجع تشخیص حکم آن قرار نگیرند؟

ج. مرجع تشخیص حکم در تمام احکام شرعى، مرجع تقلید جامع شرایط است که بر فهم و استنباط نظر شارع قدرت دارد و در تشخیص موضوعات، به متخصصین و خبره‌اى آن مراجعه مى‌شود.

موسیقى درمانى‌

۶۳۱۶- آیا موسیقى درمانى جایز است؟

ج. استفاده موسیقى براى درمان نیز همانند موارد دیگر آن جایز نیست.

استفاده از موسیقى براى اغراض علمى و …

۶۳۱۷- آیا استفاده و آموزش موسیقى در مواردى مثل هنر و طبابت و افزایش شیر دام و رشد گیاه و …، جایز است؟

ج. موارد استفاده از موسیقى موجب تغییر حکم شرعى آن نمى‌شود.

استماع، ساخت، فروش، تعلیم و تعلّم موسیقى مطرب و آلاتش‌

۶۳۱۸- گوش دادن به آهنگ‌ها، ساخت، فروش، تعلیم و تعلّم موسیقى و آلاتش چه حکمى دارد؟

ج. ظاهراً همه‌ى این‌ها جایز نیست.

شنیدن موسیقى در خانواده‌

۶۳۱۹- در خانواده‌اى که یک یا چند نفر از اعضاى آن موسیقى گوش مى‌کنند و بقیه با اجبار و قهراً صداى موسیقى به گوش آن‌ها مى‌خورد و امر به معروف و نهى از منکر‌ آن‌ها فایده‌اى ندارد، چه حکمى دارد و گناه گوش کردن این نوارها بالاخص در ماه محرم و صفر و رمضان به عهده کیست؟

ج. به گوش خوردن موسیقى، همانند شنیدن آن حرام نیست و گناه عمل حرام اعم از شنیدن موسیقى و … در ماه‌هاى حرام مضاعف است.

موسیقى و یاد خدا‌

۶۳۲۰- اگر شنیدن موسیقى و یا غنا انسان را به یاد خداوند متوجه کند، آیا شنیدن آن مانعى دارد؟

ج. انسان با عملى که مورد رضاى خداوند نیست، نمى‌تواند به یاد خداوند باشد و چنین امورى نمى‌تواند موجب تغییر حکم شرعى موسیقى و غنا باشد.

ملاک جواز و عدم جواز نوارهاى ترانه و موسیقى‌

۶۳۲۱- آیا داشتن مجوز از وزارت ارشاد دلیل بر مجاز بودن صداى خواننده یا ترانه‌ى او مى‌باشد؟

ج. مجوّز آن وزارت‌خانه، نمى‌تواند مجوّز شرعى براى نوارهاى موسیقى و ترانه باشد.

شنیدن موسیقى‌هاى صدا و سیما‌

۶۳۲۲- شنیدن موسیقى‌هایى که از صدا و سیما پخش مى‌شود چه صورت دارد؟

ج. فرقى با موارد دیگر نمى‌کند و به طور کلّى شنیدن موسیقى مطرب حرام است و در فرض مذکور به هر نحو ممکن باید از شنیدن آن اجتناب نمود.

تجلیل از نوازندگان در رسانه عمومى‌

۶۳۲۳- تشویق و تجلیل از بعضى نوازندگان و حرفه آن‌ها در بعضى روزنامه‌ها و مجالس‌

و رسانه‌هاى خبرى دیگر و شرکت در این برنامه‌ها و تشویق آن‌ها چه حکمى دارد؟

ج. چون نواختن و شنیدن موسیقى مطرب حرام است، کلیّه امورى که به عنوان مقدمه یا ترویج آن محسوب مى‌شود نیز حرام است.

دیدن فیلم با آهنگ‌

۶۳۲۴- آیا کارتون‌هاى خارجى که آهنگ‌هاى شاد دارند، حرام است؟

ج. اگر مطرب باشند، شنیدن موسیقى آن حرام است و در این صورت دیدن فیلم، بدون آهنگ از این جهت اشکالى ندارد.

شنیدن موسیقى بدون حالت طرب‌

۶۳۲۵- شنیدن نوارهاى ترانه خواننده زن و مرد و نواختن ارگ یا آهنگ‌هاى رادیو و تلویزیون، اگر به خود گوش دهنده آن حالت طرب دست ندهد، چه حکمى دارد؟

ج. چون میزان در مطرب بودن اطراب شأنى است نه فعلى؛ بنابراین در فرض سؤال نیز شنیدن آن‌ها حرام است. [اطراب شأنی یعنی این آهنگ برای نوع مردم، شأنیت طرب انگیزی دارد و اطراب فعلی یعنی برای یک شخص خاص، حالت طرب داشته باشد]

نى زدن‌

۶۳۲۶- نى زدن اگر موجب فساد نباشد، چه حکمى دارد؟

ج. نى از آلات مخصوص موسیقى است و اشکال دارد.

موسیقى حلال‌

۶۳۲۷- آیا موسیقى حلال نیز وجود دارد، موسیقى آرام چه وجهى دارد؟

ج. اگر با آلات و ابزار لهو باشد، صورت حلال ندارد.

شنیدن آهنگ‌هاى شاد براى شادابى روحى‌
۶۳۲۸- براى رفع خستگى روح و جانم آهنگ‌هاى شاد گوش مى‌کنم، زیرا خدا آزار‌ رساندن به روح توسط خود انسان را محکوم مى‌کند، پس گمان نمى‌کنم رفع خستگى روح با آهنگ اشکالى داشته باشد؟
ج. موسیقى بزرگ‌ترین و بیشترین آسیب را به روح انسان وارد مى‌سازد و او را از قرب پروردگار متعال دور مى‌سازد، بنابراین شما که نگران روح خود هستید، باید از شنیدن موسیقى حرام خوددارى نمایید.

عدم تأثیر نوارهاى مبتذل‌

۶۳۲۹- برخى مى‌گویند نوارهاى ترانه روى ما تأثیر منفى ندارند، آن‌ها را چگونه ارشاد کنیم؟

ج. ملاک حرمت تأثیر فعلى نمى‌باشد، بنابراین در این صورت نیز آن‌ها نباید موسیقى گوش کنند.

شنیدن ترانه‌ى غمگین‌

۶۳۳۰- آیا شنیدن ترانه‌ى غمگین جایز است؟

ج. تفاوتى با انواع دیگر موسیقى ندارد و غمگین بودن سبب حلیّت نمى‌شود.

شنیدن اجبارى موسیقى مبتذل‌

۶۳۳۲- انسان اگر به اجبار به موسیقى مبتذل گوش کند، چه حکمى دارد؟

ج. اختیاراً خودش نباید گوش دهد و حکم به گوش خوردن موسیقى (سماع) با شنیدن آن (استماع) فرق مى‌کند.

شنیدن موسیقى در وسایل نقلیه عمومى‌

۶۳۳۳- در صورتى که در شرایط زمانى یا مکانى خاص، سوار اتومبیل عمومى باشیم که چاره‌اى جز شنیدن ترانه و موسیقى نباشد، تکلیف چیست؟

ج. خود انسان اختیاراً نباید گوش دهد، پس مى‌تواند به گونه‌اى خود را مشغول ذکر و یا امور دیگر نماید که شنونده‌ى موسیقى نباشد، هر چند صداى آن به گوش وى بخورد.

پخش آهنگ در مسجد و حسینیه‌

۶۳۳۴- حکم پخش کردن آهنگ‌هاى مذهبى در مساجد و حسینیه‌ها چه مى‌باشد؟

ج. انجام امورى که موجب هتک حرمت مسجد مى‌شود، حرام است و گناه آن مضاعف است.

حکم دایره زدن‌

۶۳۳۵- آیا دایره زدن حلال است؟

ج. دایره نیز از آلات و وسایل طرب مى‌باشد و استعمال آن حرام است.

شکستن وسایل موسیقى‌

۶۳۳۶- حکم وسایل طرب و استفاده و خریدوفروش و ساختن و تعلیم و تعلم آن‌ها از قبیل تار، سه تار، سنتور، تنبور، قانون، قیچک، کمانچه، نى، تنبک، دف، پیانو، ویولون، ویلا، کلارینت، فلوت، هورن، ترومپت، و سازهاى کوبه‌اى، چه صورتى دارد و خانه‌ها و مؤسسات و اشتغال و درآمد از این راه چه حکمى دارد؟ شکستن آن‌ها ضمان‌آور است یا خیر؟

ج. چون وسایل ذکر شده، ابزار و آلات ویژه لهو مى‌باشند اشتغال و درآمد آن‌ها و‌ کلّ امور مذکور حرام است و از بین بردن صورت و شکل ظاهرى آن‌ها واجب است و در این خصوص ضمانى ندارد.

کسب از طریق آموزش نوازندگى‌

۶۳۳۷- آیا از لحاظ شرعى نواختن موسیقى و آموزش و فراگیرى آن، شغل و درآمد آن حلال محسوب مى‌شود؟

ج. اشتغال و کسب درآمد از چنین حرفه‌هایى حرام است.

آموزش خوانندگى و نوازندگى‌

۶۳۳۸- یادگیرى خوانندگى یا نوازندگى موسیقى توسط جوانان و نوجوانان چه حکمى دارد؟

ج. حرام است.

اجرت تکثیر نوارهاى مبتذل‌

۶۳۳۹- آیا گرفتن اجرت براى تکثیر نوارهاى صوتى که محتوى امور حرامى هستند، جایز است؟

ج. خیر، حرام است.

خریدوفروش آلات و وسایل موسیقى‌

۶۳۴۰- خریدوفروش اسباب مشترکه موسیقى، چه حکمى دارد؟

ج. خریدوفروش آلات لهو، مثل تار و حتى سازهاى کوچک حرام است؛ مگر این که منفعت مشروع و حلالى از آن برده شود و معامله براى آن منفعت حلال واقع شود که بنابر اظهر در این صورت معامله صحیح است.

آلات موسیقى در مجالس اهل بیت علیهم السّلام

۶۳۴۱- استفاده از طبل، سنج و شیپور در مراسم عزادارى چه حکمى دارد؟

ج. خلاف احتیاط است.

[۱]– گیلانى، فومنى، محمد تقى بهجت، استفتاءات (بهجت)، ۴ جلد، دفتر حضرت آیه الله بهجت، قم – ایران، اول، ۱۴۲۸ ه‍ ق
بر گرفته از سایت آنتی موزیک